تفسیر آیه مودت

ذَلِک الَّذِی یبَشِّرُ اللهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی وَمَن یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إِنَّ اللهَ غَفُورٌ شَکُورٌ

این همان [پاداشی] است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند [بدان] مژده داده است بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره خویشاوندان و هر کس نیکی به جای آورد [و طاعتی اندوزد] برای او در ثواب آن خواهیم افزود قطعا خدا آمرزنده و قدرشناس است.  معنای واژگان «مودّت»، به معنای محبت داشتن و دوست داشتن است.[۱] و «قربی» نزدیکی در نسب و خویشاوندی رحمی است.[۲] شان نزول تمام مفسران شیعه[نیازمند منبع] و بسیاری از مفسران اهل سنت از ابن عباس نقل کرده‌اند که پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، انصار درباره اداره نظام اسلامی گفت و گو کردند. آنان تصمیم گرفتند نزد رسول خدا(ص) بروند و بگویند: اگر برای پیشرفت اسلام و اداره جامعه نو بنیاد خویش نیاز اقتصادی و مالی داشته باشید، همه ثروت و امکانات ناچیز ما در اختیار شماست. هرگونه مصلحت بدانید و در آن تصرف کنید که سبب افتخار ما است.[۳] در اینجا بود که آیه مودت بر پیامبر(ص) نازل شد. تا اجر و مزد رسالت حضرت محمد(ص) دوستی و محبت اهل بیت(ع) معرفی نماید و نه پاداش مادی و دنیوی. مصادیق "قربی" اقوال مفسرین در معنای آن مختلف است: بعضی از مفسرین - و به ادعای برخی،[نیازمند منبع] بیشتر مفسران- می‌گویند خطاب در این آیه به قریش است، چون حضرت محمد(ص) متعرض به خدایان قریش می‌شد، لذا خدای تعالی به پیامبرش دستور داد، که از ایشان بخواهد اگر ایمان نمی‌آورند، حداقل به دلیل قرابت و خویشاوندی پیامبر با آنها،‌ با او دشمنی نکنند.[۴] کلمه (قربی) به معنای قرابت و خویشاوندی است نه خویشاوند[۵] و حرف (فی) به معنای سببیت است[۶]. بعضی هم گفته‌اند: مراد از مودت نسبت قربی خطاب به قریش نیست بلکه خطاب به انصار است. بر اساس این قول، انصار مالی برای پیامبر آوردند تا به مصارف شخصی خود برساند، رسول خدا(ص) آن مال را رد کرد، لذا در آیه به انصار خطاب کرد: من از شما مزدی نمی‌خواهم، تنها مزدم این باشد که با خویشاوندانم که در بین شمایند (از جهت مادرش آمنه) موّدت کنید.[۷] بعضی دیگر گفته‌اند: مراد از مودت به قربی؛ مودت خود قربی است، و خطاب در آیه به قریش و یا به عموم مردم است، و معنایش این است که بگو: من از شما مزدی نمی‌خواهم مگر این که با اقربای خودتان موّدت داشته باشید. (صلۀ رحم)[۸] بعضی دیگر گفته‌اند: معنای (قربی) تقرب به خداست و (مودت به قربی) عبارت است از مودت به خدا از راه تقرب جستن به او به وسیله اطاعت کردن، از شما اجری نمی‌خواهم مگر به وسیله تقرب جستن به خدا، به او مودت کنید.[۹] به چهار احتمال ذکر شده پاسخ‌هایی از طرف مفسرین شیعه داده شده و این‌گونه تفسیر از آیه مودت رد شده است. طالبین برای آکاهی بیشتر به مقالاتی که در پایان ذکر شده است مراجعه بفرمایند. بعضی هم گفته‌اند: مراد از مودت به قربی، دوستی خویشاوندان رسول خدا(ص) -همان عترت او از اهل بیتش باشند- و بر طبق این تفسیر؛ روایاتی هم از طریق اهل سنت، و اخبار بسیار زیادی از طرق شیعه وارد شده که همه آنها آیه را به مودت عترت و دوستی با آنها تفسیر کرده‌اند، اخبار متواتری هم که از طریق دو طایفه بر وجوب دوستی اهل بیت و محبت آنها رسیده، این تفسیر را تأیید می‌کند.[۱۰] علمای شیعه با ادله متعدد معتقدند که مراد از "القربی" اهل بیت(ع) که مصداق‌های بارز آن علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نُه امام پس از امام حسین(ع) هستند که از فرزندان ایشان می‌باشند.[۱۱] همچنین علامه حلی آیه مودت را چهارمین آیه دال بر امامت امام علی(ع) قرار داده و در ذیل آن روایتی از ابن عباس در کتب صحیحین و مسند احمد بن حنبل نقل می‌کند که وقتی آیه مودت نازل شد، گفتند:ای رسول خدا، خویشانی که مودتشان بر ما واجب است چه کسانی هستند؟ پیامبر(ص) فرمود: "علی و فاطمه و حسن و حسین."[۱۲] احمد بن حنبل، از فقهای چهارگانه اهل سنت و پیشوای مذهب حنبلی، نیز این روایت را از ابن عباس نقل کرده است.[۱۳]